Blog

Wstęp

Zawierając określoną umowę warto rozważyć zastosowanie odpowiednich form zabezpieczenia roszczenia, na wypadek braku terminowej spłaty zobowiązania pieniężnego przez naszego kontrahenta. Właściwe zabezpieczenie wierzytelności pieniężnych (np. wynikających z zawartej umowy pożyczki) może znacząco uprościć ewentualne dochodzenie należnych nam roszczeń pieniężnych. Wybór odpowiedniej formy zabezpieczenia wierzytelności jest zależna od wielu czynników, m.in. od rodzaju umowy źródłowej (np. umowy pożyczki, umowy dostawy), sytuacji organizacyjnej (w przypadku osoby prawnej) i osobistej kontrahenta (w przypadku osoby fizycznej), czy wielkości zobowiązania pieniężnego.

Na gruncie prawnym można wyróżnić:

• • zabezpieczenia osobiste, które umożliwiają dochodzenie roszczeń pieniężnych bezpośrednio od dłużnika głównego lub z majątku osoby trzeciej, która takowe zabezpieczenie wierzytelności ustanowiła na rzecz wierzyciela;
  • zabezpieczenia rzeczowe umożliwiają egzekwowanie roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia (ruchomości, nieruchomości, praw majątkowych).

Do najczęściej stosowanych form zabezpieczeń roszczeń pieniężnych można zaliczyć:

• • poręczenie cywilne;
  • przewłaszczenie na zabezpieczenie;
  • weksel;
  • zastaw zwykły i zastaw rejestrowy;
  • hipotekę.

Poręczenie cywilne

Poręczenie cywilne stanowi jedną z form osobistego zabezpieczenia wierzytelności. Poręczenie jest udzielane formie pisemnej pod rygorem nieważności, pomiędzy wierzycielem oraz osobą trzecią (zwaną ,,poręczycielem’’), która zobowiązuje się ponieść odpowiedzialność osobistą za zobowiązanie pieniężne innej osoby, będącej dłużnikiem głównym. Co istotne, dla skutecznego zawarcia umowy poręczenia cywilnego nie jest potrzebne uzyskanie zgody dłużnika głównego. Umowa poręczenia nawiązuje do określonej umowy zawartej pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem głównym. Zasadniczym przedmiotem umowy poręczenia jest ciążący na poręczycielu obowiązek spełnienia zobowiązania pieniężnego, w przypadku zaniechania spełnienia roszczenia pieniężnego przez dłużnika głównego. W ramach zawartej umowy poręczenia poręczyciel staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dłużnikiem głównym. Odpowiedzialność ta polega na tym, że z chwilą wymagalności roszczenia pieniężnego, wierzyciel może wedle swego wyboru dochodzić roszczenia łącznie od dłużnika głównego i poręczyciela albo od każdego z nich z osobna.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie stanowi jeden ze sposobów zabezpieczenia wierzytelności, w praktyce bardzo często stosowaną przez instytucje finansowe. Najczęściej przedmiotem zabezpieczenia wierzytelności w ramach przewłaszczenia na zabezpieczenie jest określona ruchomość (np. samochód osobowy). Przewłaszczenie na zabezpieczenie stanowi rodzaj umowy nienazwanej, której cechy charakterystyczne można ustalić wyłącznie w oparciu o orzecznictwo sądów powszechnych. W orzeczeniu z dnia z 13.05.2011 r. (sygn. akt V CSK 360/10) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że:

„Intencją stron umowy o przewłaszczenie na zabezpieczenie jest przeniesienie własność rzeczy celem zaspokojenia zobowiązania z umowy np. pożyczki i przyjęcie przez wierzyciela świadczenia w postaci rzeczy na poczet długu z tytułu spłaty pożyczki. Przy przewłaszczeniu na zabezpieczenie realizacja zamierzonego przez strony celu następuje w ten sposób, że w razie niespłacenia długu wierzyciel może, jako właściciel rzeczy, zaspokoić z niej swoją wierzytelność bez potrzeby zachowywania niektórych procedur dyktowanych interesem dłużnika, ale nie oznacza to jednak, że zupełnie dowolnie. W każdym wypadku zaspokojenia się wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy następuje nie z chwilą nabycia przez wierzyciela własności rzeczy, ale z chwilą dokonania czynności powodującej zaspokojenie się wierzyciela z tej rzeczy i prowadzącej do umorzenia w całości lub w części zabezpieczonej wierzytelności”.

Natomiast, w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14.05.2014 r. (sygn. akt I ACa 134/14) można dostrzec cechy charakterystyczne dla umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, a więc:

,,do essentialia negotii (przedmiotowo istotne elementy treści umowy) umowy należą określenie celu przewłaszczenia (causa zabezpieczenia) oraz zastrzeżenie o zwrotnym przeniesieniu prawa własności na przywłaszczającego przez wierzyciela w przypadku spłaty zobowiązania. Nie należy zaś do nich odniesienie wartości wierzytelności podlegającej zabezpieczeniu do wartości przewłaszczanego przedmiotu, albowiem umowa przewłaszczenia nie jest wzajemna i dysproporcja pomiędzy świadczeniami nie ma wpływu na jej ważność’’.

Warto zaznaczyć, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie powinna zostać zawarta w formie pisemnej oraz powinna zawierać oświadczenie przewłaszczającego w zakresie jego tytułu prawnego do rzeczy przewłaszczanej. Z treści umowy winno również wynikać oświadczenie przewłaszczającego, czy określona rzecz jest obciążona prawami osób trzecich, a także, czy stanowi przedmiot postępowania egzekucyjnego lub upadłościowego.

Weksel

Weksel to papier wartościowy, który kreuje obowiązek zapłaty przez wystawcę lub przez inną osobę wskazaną w treści deklaracji wekslowej, określonej sumy pieniężnej, w oznaczonym miejscu i czasie. Załącznikiem do weksla jest wspomniana deklaracja wekslowa, która precyzuje warunki porozumienia pomiędzy wystawcą weksla a remitentem, czyli osobą, na rzecz której ma zostać spełnione roszczenie pieniężne określone wekslem. Remitentem może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, na której zlecenie lub na której rzecz weksel ma być płatny. Przepisy ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe, regulujące materię związaną z wekslem, nie dookreślają szczegółów dotyczących treści deklaracji wekslowej.
Niemniej jednak, w praktyce w treści deklaracji powinny zostać ujęte następujące informacje:

• • źródło umowy, z której wynika zobowiązanie pieniężne zabezpieczone wekslem;
  • wskazanie kwoty, na którą weksel może zostać wystawiony;
  • ustalenie terminu płatności, którym zostanie opatrzony weksel;
  • o zamiarze poinformowania wystawcy weksla o zamierzeniu wypełnienia weksla;
  • informację o okolicznościach związanych ze zwrotem lub zniszczeniem weksla po wygaśnięciu zobowiązania pieniężnego.

W praktyce, weksel stanowi jedną z najczęstszych form zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych wynikających z różnego rodzaju umów bankowych.

Zastaw zwykły i zastaw rejestrowy

Zastaw stanowi jedną z form rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności. Przedmiotem zastawu mogą być rzeczy ruchome oznaczone co do tożsamości (np. samochód osobowy zarejestrowany na określoną osobę fizyczną lub prawną), rzeczy ruchome określone co do gatunku (zbiór rzeczy określonych wyłącznie poprzez wskazanie ich charakterystycznych cech rodzajowych np. dwie tony zboża) oraz prawa majątkowe (np. wynikające z papierów wartościowych). Natomiast, w ogólnym ujęciu, zastaw polega na tym, że właściciel określonej rzeczy lub prawa majątkowego oddaje rzecz wierzycielowi lub osobie trzeciej w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności pieniężnej. Ustanowienie zastawu prowadzi do obciążenia określonej rzeczy (lub prawa) prawem pierwszeństwa do zaspokojenia roszczenia z przedmiotu zastawu przed innymi wierzycielami dłużnika. W praktyce można wyróżnić zastaw zwykły (regulowany przez przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny) oraz zastaw rejestrowy (uregulowany przez ustawę z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów). Zawarcie umowy zastawu wymaga zachowania formy pisemnej z datą pewną. Natomiast, zawarcie umowy zastawu rejestrowego wymaga nie tylko umowy w formie pisemnej, ale i również wpisu do rejestru zastawów. Należy zaznaczyć, że zastaw powstaje dopiero z chwilą wpisu do rejestru. Rejestry zastawów są prowadzone przez wydziały gospodarcze sądów rejonowych i mają charakter jawny. Oznacza to, iż każda osoba mająca w tym interes, może ustalić, czy określona rzecz (lub prawo majątkowe) zostało obciążone zastawem rejestrowym.

Hipoteka

Hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe, ustanawiane głównie na nieruchomościach oraz statkach morskich wpisanych do rejestru okrętowego, ale i również na wybranych prawach (np. spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu) celem zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej. Wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona hipoteką ma pierwszeństwo względem wierzyciela, którego wierzytelność nie została zabezpieczona hipoteką. Hipoteka zabezpiecza jedną lub więcej wierzytelności, wynikających lub mogących wynikać z określonego stosunku prawnego. Wyjątkowo może zabezpieczać wierzytelności wynikające z więcej niż jednego stosunku, gdy służy zabezpieczeniu finansowania jednego przedsięwzięcia przez kilku wierzycieli.
Hipoteka może być ustanowiona w drodze czynności prawnej (tzw. hipoteka umowna) lub na podstawie orzeczenia sądu lub decyzji organu administracyjnego (tzw. hipoteka przymusowa). Należy pamiętać, że hipoteka powstaje z chwilą wpisu do księgi wieczystej (w przypadku nieruchomości). Wierzyciel hipoteczny może żądać zaspokojenia swej wierzytelności zabezpieczonej hipoteką wyłącznie w wyniku postępowania egzekucyjnego i przeprowadzonej egzekucji z nieruchomości. Należy pamiętać, że w tym zakresie wierzyciel hipoteczny musi dysponować tytułem egzekucyjnym.

Kontakt

Jeśli potrzebujesz bardziej szczegółowej pomocy w powyższym temacie, zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy: Formularz Kontaktowy.